Անատոմիական, բուժական, քիմիական դասակարգման համակարգ
Անատոմիական, բուժական, քիմիական դասակարգման համակարգ, բուժամիջոցների դասակարգման միջազգային համակարգ։ Օգտագործվում է կրճատ АТС (լատ․՝ Anatomical Therapeutic Chemical) կամ հայերեն ԱԹՔ (անատոմիա թերապիա քիմիա)։
Դեղերի դասակարգման համար գործում է 2 սկզբունք՝ ըստ քիմիական կառուցվածքի և դեղաբանական ազդեցության, որոնք ունեն և՛ թերություններ, և՛ առավելություններ։ Առաջին դեպքում միևնույն քիմիական դասում կարող են ընդգրկվել տարբեր դեղաբանական հատկություններով միացություններ, սակայն այս դեպքում կարելի է մշակել ստացման և վերլուծման ընդհանուր եղանակներ, ուսումնասիրել մոլեկուլների կառուցվածքի և ակտիվության միջև կապը, ինչը ժամանակակից դեղքիմիայի հիմնահարցերից է։ Երկրորդ դեպքում միևնույն դեղաբանական խմբին պատկանող դեղանյութերը կարող են ունենալ տարբեր քիմիական կառուցվածքներ, սակայն այս դեպքում կարելի է այդ կառուցվածքներում գտնել այն «ակտիվ կենտրոնը» (հատվածը), որով պայմանավորված է տվյալ ակտիվությունը։ Այս հարցի լուծումը հնարավորություն է տալիս նոր դեղանյութերի «կառուցման» առաջին փուլը (մտահղացում) հագեցնել նոր քիմիական կառուցվածքներով։ Մորֆինի (կամ ներհակորդների) կառուցվածքային տարրերից մեկը (ընդգծվածը) կարելի է գտնել բազմաթիվ բնական կամ սինթետիկ ցավազրկողների (պենտազոցին, նալբուֆին, բուտորֆանոլ, պրոմեդոլ...) մոլեկուլներում։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դեղերի իրացման հետազոտությունները սկիզբ դրեցին դեղերի դասակարգման նոր միջազգային համակարգի (Օսլո, 1993), որը հայտնի է ATC (Anatomical Therapeutic Chemical, ռուսերեն՝ ATX) անունով և ներառում է դեղի ազդման թիրախը (A), ազդման տեսակը (T), քիմիական կառուցվածքը (C): Դեղի կոդի հետ նշվում է նաև ներմուծվող դեղի օրական սահմանված բուժիչ դեղաչափը` Defined Daily Doses – DDD [N-nasal (քթի մեջ), O-oral (բերանի խոռոչով), P-parenteral (ներարկում), R-rectal (ուղիղ աղիքային), V-vaginal (հեշտոցային)...]:
Յուրաքանչյուր դեղի համար ATC կոդը ունի 7 նիշ, որոնցից 1-ը, 4-ը, 5-ը տառային են։ Առաջին տառը և անատոմիական օրգանների ու համակարգերի անվանումների առաջին տառերը հնարավորին չափով համաձայնեցված են լատինական այբուբենի հետ և ցույց են տալիս դեղի ազդման անատոմիական օրգանը կամ համակարգը (տես աղյ. 1): Հաջորդ թվերը ցույց են տալիս ընդհանուր դեղաբանական դասը, դեղի անմիջական ազդեցությունը, քիմիական դասը, որոշակի քիմիական միացությունը (տես աղյ. 2): Օրինակ՝ N - ներվային համակարգ, N01 – անզգայացնողներ, N01A - ընդհանուր անզգայացնողներ, N01A A - եթերներ, N01A A01 – դիէթիլեթեր, կամ N01B – տեղային անզգայացնողներ, N01B A – ամինաբենզոյական թթվի էսթերներ, N01B A02 – նովոկային։ Միևնույն ակտիվ նյութ պարունակող դեղը կարող է ունենալ մի քանի կոդ՝ կախված մի քանի ակտիվության ցուցաբերումից, դեղաչափերից, դեղաձևերից, հարակից այլ ակտիվ նյութերի հետ զուգակցումներից։ Օրինակ հայտնի է, որ ացետիլսալիցիլաթթուն (ասպիրին) ազդում է աղեստամոքսային համակարգի վրա (A01A D05), հակաագրեգանտային միջոց է (B01A C06), ցուցաբերում է հակաբորբոքային, ջերմիջեցնող և ցավազրկող ազդեցություն (N02B A01), կարող է զուգակցված լինել անալգինի... (առանց հոգեմետների՝ N02B B52), կորտիկոստերոիդների (M01B A03), հակաագրեգանտների (B01A C30), արյան մակարդման առանցքային ֆերմենտի՝ տրոմբինի ինհիբիտորների, բացի հեպարինից (B01A C...), հոգեմետների (N02B A71) հետ և առանց հոգեմետների (N02B A51)...: Լևոմիցետինի (Chloramphenicol) կոդերն են՝ D10A F03, G01A A05, J01B A01, S01A A01: Բոլոր դեղերին ուղեկցող փաստաթղթերում պարտադիր նշվում են ATC կոդերը։
Աղյուսակ 1
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| Կոդ | Թիրախ օրգան կամ համակարգ | Content |
|---|---|---|
| A | Աղեստամոքսային ուղի, մետաբոլիզմ | Alimentary tract and metabolism |
| B | Արյուն, արյունաստեղծ համակարգ | Blood and blood forming organs |
| C | Սրտ-անոթային համակարգ | Cardiovascular system |
| D | Մաշկ | Dermatologicals |
| G | Միզատար ուղիներ, սեռական հորմոններ | Genito-urinary system, sex hormones |
| H | Հորմոնային պատրաստուկներ,
բացի սեռական հորմոններից և ինսուլինից |
Systemic hormonal preparations,
excluding sex hormones and insulins |
| I | Հակավարակային միջոցներ | Antiinfectives for systemic use |
| L | Հակաուռուցքայիններ, իմունամոդուլյատորներ | Antineoplastic, immunomodulating agents |
| M | Ոսկրա-մկանային համակարգ | Musculo-skeletal system |
| N | Նյարդային համակարգ | Nervous system |
| P | Հակապարազիտային, միջատասպան | Antiparasitic products, insecticides, repel. |
| R | Շնչառական համակարգ | Respiratory system |
| S | Զգայական օրգաններ | Sensory organs |
| V | Այլ | Various |
Աղյուսակ 2
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| Կոդ | A | A |
|---|---|---|
| A01A | Ստոմատոլոգիական միջոցներ | Stomatological preparations |
| A01A A | Կարիեսը (ոսկրափուտ, խոշակ) կանխարգելողներ | Caries prophylactic agents
|
| A01A B | Հակավարակային տեղային օրալ միջոցներ | Antiinfectives for local oral treat.
|
| A01A C | Կորտիկոստերոիդներ (տեղային օրալ) | Corticosteroids for local oral treat.
|
| A01A D | Այլ տեղային օրալ բուժամիջոցներ | Other agents for local oral treat.
|
| A02 | Հակաթթվայիններ, ստամոքսիխոցի, փորափքանքի բուժման միջոցներ | Antacids (peptic ulcer and flatulence |
| A02A | Հակաթթվային միջոցներ | Antacids |
| A02A A | Mg-ի միացություններ | Magnesium compounds
|
| A02A B | Al-ի միացություններ | Aluminium compounds
|
| A02A C | Ca-ի միացություններ | Calcium compounds
|
| A02A D | Al, Mg, Ca-ի զուգակցումներ | Combinations (Al, Mg, Ca comp.) |
| A02A F | Հակաթթվայիններ, փորափքանքի (մետեորիզմ) բուժամիջոցներ | Antacids with antiflatulents |
| A02A G | Հակաթթվային և հակասպազմային | Antacids with antispasmodics |
| A02A H | Հակաթթվայիններ NaHCO3-ի հետ | Antacids with sodium bicarbonate |
| A02A X | Հակաթթվայինների զուգակցումներ | Antacids, other combinations |
| A02B | Ստամոքսի խոցի բուժամիջոցներ | Drugs for treatment of peptic ulcer |
| A02B A | H2- հիստամինային ընկալիչների պաշարիչներ | H2 – receptor antagonists
|
ATC համակարգում գործում են հետևյալ սկզբունքները՝
- դեղանյութի (substantia) ներառումը համակարգում չի երաշխավորում դրա կիրառումը,
- համակարգը արդյունավետության մարկետինգի միջոց չէ,
- կիրառումից հանված դեղերի կոդերը նորերի համար չեն օգտագործվում,
- կոդերի փոփոխությունները նվազագույնն է և հիմնավորված,
- միևնույն կոդով մեկից ավելի դեղեր չեն լինում։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Քիմիայի և դեղագիտության համառոտ հանրագիտարան, Ռ. Հակոբյան, 2016, Dex.am Արխիվացված 2016-09-08 Wayback Machine,
- Alternations in ATC classification (valid from January 2009),
- Лекарственные средства, М.Д.Машковский, “Новая Волна”, 2012: